Ορίζοντες Τέχνης

H μορφή της Παναγίας είναι πηγή ισχυρής κεντρικής έμπνευσης για πολλούς και σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες ποιητές και συχνά ανεξαρτήτως θρησκευτικής πεποίθησης.

Η Παναγία, η μάνα του Χριστού, η Μαρία, δεν εννοείται και δεν βιώνεται μόνον ως ένα πανίερο λατρευτικό πρόσωπο αλλά ως κάτι πολύ οικείο, φιλικό, προσεγγίσιμο για τον μέσο άνθρωπο. Είναι η μάνα που μεγαλώνει ένα παιδί, η μάνα που πονά για τα μαρτύριά του, και η τραγική μάννα που σπαράζει την ώρα του μεγάλου πένθους. Γίνεται λοιπόν μια καθημερινή, συνηθισμένη μάνα της ζωής, χωρίς να χάνει μέσα στην ψυχή την ιερή της υπόσταση. Η οικειοποίηση και η εκλαΐκευση του προσώπου της διόλου δεν σημαίνει ότι ο δημιουργός του πνευματικού πονήματος, και στην περίπτωσή μας του ποιήματος, ασεβεί ή αρνείται ή δεν έχει υπ’ όψιν τις ιερές ιδιότητες και τις χάρες της Παναγίας που αποδίδονται συνήθως με πάμπολλα προσωνύμια.

Κάποιοι ποιητές μας συνέθεσαν μεγάλης έκτασης ποιητικές συνθέσεις, όπως το ποιητικό βιβλίο “Ταπεινός αίνος προς την Παρθένο Μαρία”, ένα ποίημα-ποταμός, που εμπνεύστηκε ο πολυβραβευμένος Θεσσαλονικιός ποιητής ΤΑΚΗΣ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ:

Αχτίδα εσύ του ρυακιού

Σύσκιο πασίχαρο κρινάκι

Ζεστό φτερό περιστεριού

Στο πέτρινό μας το σπιτάκι.

Ω Παναγίτσα ηλιόκαλη δική μας

Παρηγοριά μας και καταφυγή μας.

——-

Ένας από τους πλέον διάσημους, ουσιαστικούς και προφητικούς ποιητές του καιρού μας, με διεθνή φήμη, βραβείο Νόμπελ, σημαντικός για όλο τον κόσμο και μεταφρασμένος σχεδόν σε όλες τις γλώσσες, ο μέγιστος λυρικός μας ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ αγάπα να αναφέρεται συνεχώς και να επανέρχεται αφειδώς σε όλες τις ποιητικές συλλογές του στο μοτίβο της Μαρίας και της Παντάνασσας. Συνδέοντας την Παναγιά με τα πεπρωμένα της Ρωμιοσύνης προσδοκά πάντοτε στην βοήθεια Της για την βελτίωση της ζωής και την πνευματική ανάταση του ελληνικού σύμπαντος.

Στην συλλογή του “Ήλιος ο πρώτος”, ανάμέσα σε σύμβολα που ενισχύουν την παντοκρατορία της ελλαδοκεντρικής αιγαιακής ιδεολογίας του η Παναγία δεσπόζει ως παρουσία με ποικίλες επικλήσεις, παρακλήσεις και σποραδικές σημαίνουσες αναφορές:

ΝΑΥΤΑΚΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ

Η αυγή σφυρίζει στην κοχύλα της

Μια πλώρη έρχεται αφρίζοντας

Άγγελοι! Σία τα κουπιά

Ν’ αράξει εδώ η Ευαγγελίστρια!

……………………..

Νονά των άσπρων μου πουλιών

Γοργόνα Ευαγγελίστρα μου!

…………………………………

Γρήγορα Παναγιά μου γρήγορα

Κιόλας ακούω τραχειά φωνή ψηλά πάνω απ’ τις ντάπιες

Χτυπάει χτυπάει στις χάλκινες αμπάρες

Χτυπάει χτυπάει κι αντριεύεται

………………………………

Κι η Παναγία χαίρεται η Παναγία χαμογελά

Το πέλαγο έτσι που κυλάει βαθιά πόσο της μοιάζει!

Σε μια άλλη συλλογή του, που τιτλοφορείται “ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ” υμνεί και τραγουδά :

Με το καίκι και με τα πανιά της Παναγίας

Έφυγαν με το κατευόδιο των ανέμων…….

Στα πρώτα σπλάχνα του ο καιρός. Μπορείς να δεις ακόμη

Πριν απ’ την αρχική φωτιά την ομορφιά της άμμου

Όπου έπαιζες τον όρκο σου κι όπου είχες την ευχή

Εκατόφυλλη, ανοιχτή στον άνεμο της Παναγίας.

Στο πολύπτυχο, εμβληματικό, χιλιοτραγουδισμένο “ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ” ο Ελύτης δανείζεται κλασικά μορφολογικά και φραστικά μοτίβα των Χαιρετισμών:

Άξιον εστί εορτάζοντας τη μνήμη

Των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης

Ένα θαύμα να καίει στους ουρανούς τα’ αλώνια

Ιερείς και πουλιά να τραγουδούν το χαίρε :

Χαίρε η καιομένη και χαίρε η Χλωρή

Χαίρε η Αμεταμέλητη με το πρωραίο σπαθί

Χαίρε η που πατείς και τα σημάδια σβήνονται

Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται

Χαίρε του παραδείσου των βυθών η Αγρία

Χαίρε της ερημίας των νησιών η Αγία

Χαίρε η Ονειροτόκος, χαίρε η Πελαγινή

Χαίρε η Αγκυροφόρος και η Πενταστέρινη

Χαίρε με τα λυτά μαλλιά η χρυσίζοντας τον άνεμο

Χαίρε με την ωραία λαλιά η δαμάζοντας τον δαίμονα

Χαίρε που καταρτίζεις τα Μηναία των Κήπων

Χαίρε που αρμόζεις τη ζώνη του Οφιούχου

Χαίρε η ακριβοσπάθιστη και σεμνή

Χαίρε η προφητικιά και δαιδαλική.

Σε ποίημα της συλλογής “ΤΑ ΤΖΙΤΖΙΚΙΑ”, ο  Ελύτης , τη  παριστά  σαν  μητριαρχική  μορφή  να  δεσπόζει  στο  Αιγαίο.

Η Παναγιά το πέλαγο κρατούσε στην ποδιά της,

Τη Σίκινο, την Αμοργό και τα’ άλλα τα παιδιά της…

———-

Ένας άλλος μείζων ποιητής του Ελληνισμού, με πολύ πλούσιο και αξιοθαύμαστο έργο, μαχητής των ανθρωπιστικών ιδεωδών και της ειρήνης, ο ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ, έγραψε ένα πραγματικά ποιητικό αριστούργημα με κεντρικό του θέμα την μορφή της Παναγίας. Λέγεται “Η χαρά της Παναγιάς”:

Η Παναγιά χτενίζει τα χρυσά της μαλλιά

στο μικρό της παράθυρο

μια

θαλασσιά πεταλούδα πετά γύρω απ’ τη μια της

πλεξούδα που κρέμεται.

Βασιλεύει ο ήλιος,

Ο Ιωσήφ ανεβαίνει πιο ψηλά να της κόψει

ένα κόκκινο άνθος.

Αξίζει να ακροασθούμε την προσευχή αυτού του ταπεινού αλλά εμπνευσμένου δημιουργού, του Νικηφόρου Βρεττάκου, με την ανάγνωση αποσπάσματος και ενός άλλου εξαιρετικού ποιήματός του που αναφέρεται στην Θεοτόκο :

DE PROFUNDIS CLAMAVI :

Μητέρα του Χριστού, Μαρία,

πόσο είναι η νύχτα τούτη κρύα,

δε μπορεί ο Θεός να καταλάβει!

Κατέβα, συ, απ’ τους ουρανούς

και με αναμμένους τους φανούς

του χάρου οδήγα το καράβι!

——–

Ο  απόλυτος υμνητής της Ρωμιοσύνης,  ο  ΓΙΑΝΝΗΣ   ΡΙΤΣΟΣ,  στό    απόσπασμα από το ποίημα του  ” ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΟΥ”:

Όταν περνούσε η Παναγία σιωπηλή κάτου απ’ τα δέντρα

κανένας δεν την άκουσε

Τα σκυλιά δε γαυγίσαν στις αυλόπορτες.

Μονάχα τα τριζόνια τη χαιρέτισαν,

κι ένα μεγάλο αστέρι χτύπησε

σε μια χορδή κάποιο άγνωστο τραγούδι

που τ’ ακούσαν μόνο τα παιδιά στον ύπνο τους

και γύρισαν απ’ τα’ άλλο τους πλευρό χαμογελώντας.

———

Ο μέγας λυρικός και υπερρεαλιστής ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ, ο οποίος με την ποίησή του δένει τον παραδοσιακό με τον μοντέρνο λόγο, στα τρία ποιήματά του που έγιναν γνωστά τραγούδια αναφέρεται στη μορφή της Παναγίας : “ΓΡΗΓΟΡΟΥΣΑ”, “ΑΣΠΡΗ ΜΕΡΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΑΣ” και “”ΜΙΑ ΠΑΝΑΓΙΑ”.

Μια Παναγιά

μιαν αγάπη μου έχω κλείσει

σε ερημοκλήσι αλαργινό.

Κάθε βραδιά

Της καρδιάς την πόρτα ανοίγω

κοιτάζω λίγο

και προσκυνώ

——–

Η μεγαλόπνοη λυρική και θρησκευτική ποίηση τη σημαντικότερης, ίσως, Ελληνίδας ποιήτριας του περασμένου αιώνα, της κυράς ΖΩΗΣ ΚΑΡΕΛΛΗ τίμησε την μορφή και τις χάρες της Παναγίας  με δύο ολόκληρα ποιήματα, “ΣΤΟ ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙ” και “ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟ”.

Περίσκεπτη η Θεοτόκος

Στη σκοτεινή, Βυζαντινή εικόνα,

αυτή η μεσιτεύουσα γλυκεία ελπίς,

Έμεινε σοβαρή και μ’ αυστηρή θωριά.

Στο βλέμμα του επισκέπτη που Την κοίταζε μελαγχολία γεμάτος για την

απιστία του,

γνωρίζοντας συνάμα την μύχιαν έπαρση,

ίσως και τον κρυμμένο φόβο,

μέσα στην άδειαν εκκλησία,

αφού τελείωσε ο σύντομος Εσπερινός.

———-

Ο ποιητής ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ, μύστης και αγωγός υψηλών πνευματικών στόχων, διαπνέεται έντονα στις ποιητικές δημιουργίες του από το στοιχείο της μυστηριακής θρησκευτικότητας. Σε απόσπασμα από ένα από το ποίημα  του με τίτλο ‘ Η ΑΝΤΙΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ’ :

Κρατώντας την εσθήτα της Παναγίας

ο έσχατος τ’ Ουρανού με χιλιάδες έντομα στην όραση μ’ αξεθύμιαστα

γιασεμιά στο νυμφώνα

μ’ άλλα θεάματα της αγάπης από μέσα

και μ’ άλλα γεγονότα σπιθοβολώντας

αγγίζει τους ραχητικούς και θεραπεύει την αρθρίτιδα μαλάζει τους

πρησμένους αστραγάλους

αφήνει τρυφερά την αλήθεια πάνω σ’ όλες τις αρρώστιες

και κείνες χάνονται καθώς τα ευδιάλυτα νέφη.

Σιγά σιγά ρυθμίζεται κι ο θάνατος

Αρχίζει το νταούλι μεσ’ στα πανηγύρια κι ολούθε πια σηκώνεται στο

στήθος η ρωμιοσύνη και μας αρωματίζει μ’ ανείπωτο μοσχολίβανο…

—

– συνεχίζει..

Σχόλια

σχόλια