Mπορεί η ελληνική κρίση χρέους να αποτελεί πλέον παρελθόν αλλά η χώρα δεν έχει ξεπεράσει όλα τα προβλήματα επισημαίνει σε νέα έκθεση της Moody’s.
Με το πραγματικό ΑΕΠ να μεγεθύνεται επί πέντε διαδοχικά τρίμηνα, η Ελλάδα έχει πετύχει το καλύτερο σερί οικονομικής ανάπτυξης από την περίοδο 2005-06. Aυτά σημειώνει στην έκθεσή του ο οίκος Moody’s, και προσθέτει: Αν και έχει κερδίσει χώρο σε ότι αφορά το χρέος για τα επόμενα δέκα χρόνια θα συνεχίσει να το αποπληρώνει ως το 2060.
Αυτό που είναι σημαντικό, τονίζει χαρακτηριστικά, είναι να αποφύγει τον κίνδυνο του Σίσυφου (του μυθικού ήρωα που ανέβαζε ένα βράχο στο βουνό αλλά κάθε βράδυ αυτός κυλούσε πίσω) και να χάσει το έδαφος που κέρδιζε.
Οπως αναφέρει αν και υπάρχουν αρκετές εξωτερικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να διακόψουν την οικονομική ανάκαμψη όπως προστατευτισμός και εμπορικοί πόλεμοι η χώρα αντιμετωπίζει δυο κύρια εσωτερικά ρίσκα για τη βιώσιμη επιστροφή στις αγορές.
Πρώτον οι αρχές θα πρέπει να τηρήσουν τις δεσμεύσεις στους πιστωτές, εφαρμόζοντας ότι έχει συμφωνηθεί ώστε να μην χαθεί η αξιοπιστία που δημιούργησε η ολοκλήρωση του προγράμματος.
Δεύτερον υπάρχουν πολιτικά ρίσκα. Η κυβέρνηση μπορεί να αντιμετωπίσει πρόωρες εκλογές στις αρχές του 2019 που θα προσθέσουν στην αβεβαιότητα για το εάν η χώρα θα ενεργοποιήσει τις απαραίτητες πολιτικές για να εξασφαλίσει ότι το χρέος παραμένει βιώσιμο.
Στην έκθεση εξετάζεται η πρόοδος αλλά και οι σοβαρές προκλήσεις που υπάρχουν για την ανάπτυξη, την απασχόληση και την αγορά στέγης.
Ο συντάκτης της έκθεσης εξηγεί ότι αν και η ανάπτυξη είναι σταθερή, οι πηγές της όχι και τόσο, με τις εξαγωγές να μένουν σε θετικό έδαφος, αλλά την κατανάλωση και τις επενδύσεις να παρουσιάζουν διακυμάνσεις. Παρόλα αυτά εκτιμάται ότι η οικονομική ανάπτυξη θα διατηρήσει το ρυθμό της τα επόμενα χρόνια.
Ο Moody’s εκτιμά ότι η κατανάλωση θα συμβάλλει περισσότερο στο ΑΕΠ όσο θα βελτιώνεται η αγορά εργασίας, οδηγώντας σε υψηλότερους μισθούς και ενισχύοντας τα εισοδήματα. Οι δαπάνες θα αρχίσουν να αυξάνονται και σταδιακά θα «περάσουν» στην αγορά εργασίας, ενώ και ο πληθωρισμός θα κλείσει σιγά- σιγά την ψαλίδα της μίας ποσοστιαίας μονάδας από την υπόλοιπη Ευρωζώνη.
Καταστροφικές οι συνέπειες από τα οκτώ χρόνια λιτότητας
Όπως αναφέρει η Moody’s, τα οκτώ χρόνια βαριάς λιτότητας και αναδιάρθρωσης της αγοράς εργασίας είχαν καταστροφικές συνέπειες για την ελληνική οικονομία. Το πραγματικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 25% από τα επίπεδα του 2008, η ανεργία εκτινάχθηκε ξεπερνώντας το 25% και τα εισοδήματα μειώθηκαν κατά σχεδόν ένα τρίτο. Ως αποτέλεσμα, η ελληνική οικονομία παραμένει πολύ πιο πίσω από αυτές των ευρωπαϊκών χωρών.
Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανάπτυξη, σύμφωνα με το οίκο, είναι η μετανάστευση του ελληνικού πληθυσμού. Οι ισχνές οικονομικές συνθήκες σε συνδυασμό με τα ασφυκτικά μέτρα λιτότητας και τις αυξήσεις στους φόρους, οδήγησαν σε ευρείας κλίμακας κλείσιμο επιχειρήσεων. Οι Ελληνες έφυγαν μαζικά από τη χώρα για να βρουν δουλειά αλλού, κάτι που οδήγησε σε μια μείωση του πληθυσμού κατά 4% από το 2010. Το brain drain άλλαξε παράλληλα τη σύνθεση της βιωσιμότητας της ελληνικής οικονομίας, καθώς η χώρα δεν μπορούσε να στηρίξει βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας χωρίς εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης.
Περισσότερες δουλειές αλλά στα ύψη η εργασιακή φτώχεια
Κατά τη Moody’s, η βελτίωση της οικονομίας έχει βοηθήσει στη σταθερή ανάκαμψη της αγοράς εργασίας αναφέρει ότι η αγορά εργασίας έχει ακόμα δρόμο μπροστά της για να επιστρέψει στα επίπεδα που ήταν πριν την κρίση. Η απασχόληση βρίσκεται 20% χαμηλότερα από το υψηλότερο σημείο του 2008 ενώ η ανεργία, που το α’ τρίμηνο του 2018 ήταν στο 2018, είναι περίπου 13 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τα προ ύφεσης χαμηλά. Το χειρότερο είναι πως το ένα τρίτο των οικογενειών έχουν τουλάχιστον ένα άνεργο μέλος και από αυτούς που έχουν δουλειά, αυτή πιθανόν πληρώνεται με τον κατώτατο μισθό. Συνδυαστικά, η εργασιακή φτώχεια βρίσκεται σε ένα από τα υψηλότερα επίπεδα στην Ευρώπη.
Κρίσιμος ο τουρισμός για την αγορά εργασίας
Ο τουρισμός υπήρξε κρίσιμης σημασίας για την ελληνική αγορά εργασίας, διότι οι δαπάνες των ξένων ενθάρρυναν τη δημιουργία μικρών επιχειρήσεων για την εξυπηρέτηση των τουριστών. Άλλες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν καθώς ο τομέας της μεταποίησης μετέφερε τις πωλήσεις εκτός ελληνικής αγοράς, δίνοντας ώθηση στις εξαγωγές, που τώρα αποτελούν το ένα τρίτο της οικονομικής δραστηριότητας, έναντι του ενός τετάρτου πριν την κρίση.
Η αύξηση των θέσεων εργασίας με τη σειρά της αυξάνει τα εισοδήματα. Οι συνολικές αμοιβές των εργαζομένων έχουν αυξηθεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια, οδηγώντας σε αύξηση των διαθέσιμων εισοδημάτων. Ως αποτέλεσμα, το καταναλωτικό κλίμα ξεπέρασε στο τέλος του 2017 το peak του προηγούμενου κύκλου και θα αυξηθεί περαιτέρω καθώς θα αυξάνονται οι μισθοί. Οι καταναλωτές διαθέτουν πλέον τα απαραίτητα για να δαπανήσουν: ο ρυθμός των πραγματικών λιανικών πωλήσεων αυξάνεται για πρώτη φορά από την οικονομική κρίση και αναμένεται πως θα τηρήσει την πορεία του μέχρι το τέλος της δεκαετίας.
Ανάκαμψη στην στεγαστική αγορά
Στην έκθεση γίνεται αναφορά και στη στεγαστική αγορά, η οποία εκτιμά ότι θα πάρει ανάσα. Μεταξύ άλλων τονίζει ότι οι τιμές των κατοικιών τώρα μόλις αρχίζουν να αυξάνονται σε αξία, όμως παραμένουν σχεδόν στο ήμισυ του επιπέδου που βρίσκονταν το 2008. Η κατάσταση επιδεινώνεται από το γεγονός πως τα ενοίκια και οι τιμές των κατοικιών μειώνονται με ρυθμό χαμηλότερο από τον πληθωρισμό, με αποτέλεσμα οι μειώσεις στις πραγματικές τιμές των ακινήτων να είναι χειρότερες απ’ ότι φαίνεται, βλάπτοντας την πρόσβαση των νοικοκυριών στην πίστωση. Η χαμηλή ζήτηση για κατοικίες και ο μεγάλος αριθμός διαθέσιμων κατοικιών έχουν ομοίως περιορίσει τις θέσεις εργασίας στις κατασκευές, που έχουν μειωθεί κατά περίπου 50% σε σχέση με το αποκορύφωμα του 2007, ενώ η αύξηση των θέσεων εργασίας στον τομέα έχει επιβραδυνθεί σημαντικά τελευταία.