Σαν σήμερα σε ηλικία 89 χρονών η αγαπημένη όλων μας, Κική Δημουλά , έφυγε από τη ζωή. Η γυναίκα, η μητέρα, η ποιήτρια, η συγγραφέας, ο άνθρωπος. Μοναδική στο είδος της και γεμάτη ένταση σε κάθε της στίχο…
Το ιατρικό ανακοινωθέν: «Η ακαδημαϊκός και ποιήτρια Κική Δημουλά προσήλθε στο Θεραπευτήριο ΥΓΕΙΑ στις 02/02/20 λόγω χρόνιας αναπνευστικής ανεπάρκειας. Σήμερα στις 22/02/20 και ώρα 17:56 απεβίωσε λόγω καρδιακής ανακοπής σε έδαφος σοβαρής χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας και καρδιακής ανεπάρκειας».
Η Κική Δημουλά “μοιάζει να ήταν γραφτό να ασχοληθεί με την ποίηση”, καθώς όπως φαίνεται, ήρθε στον κόσμο με την ανάγκη να παλεύει για τις λέξεις. Ανάμεσα στα θέματα με τα οποία καταπιάνεται, η απουσία, η απώλεια, η μοναξιά, ο χρόνος, ο έρωτας. Και αυτό το τελευταίο αίσθημα όπως μαθαίνουμε από τα ποιήματά της, “δε θέλει χρόνο, θέλει ταχύτητα”.
Ρήματα, ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες. Όλα ψάχνουν τη θέση τους μες στα ποιήματα της πολυβραβευμένης ποιήτριας της μεταπολεμικής γενιάς, Κικής Δημουλά. Όλα αυτά σε συνδυασμό, έχουν καταφέρει τόσα χρόνια να δώσουν ένα ποιητικό αποτέλεσμα που έχει αναδείξει τη Δημουλά σε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και σε μία από τις πιο επιτυχημένες γυναίκες ποιήτριες που βρίσκονται εν ζωή.
Με ιδιαίτερες επιρροές από την καβαφική ποίηση στα πρώτα της βήματα, η Βασιλική Ράδου, όπως ήταν το πατρικό της όνομα, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 6 Ιουνίου του 1931 με καταγωγή από την Καλαμάτα. Όταν το 1953 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό, Άθω Δημουλά, άρχισε να βιώνει εμπειρίες που θα στιγμάτιζαν αργότερα τον τρόπο γραφής της. Το μόνο βέβαιο είναι πως ήρθε στη ζωή με την ανάγκη να παλεύει για τις λέξεις, και ίσως αυτό ήταν το ισχυρότερο προμήνυμα ότι θα ασχοληθεί με την ποίηση.
Οι λέξεις που επιλέγει για τα ποιήματά της ασυνήθιστες, όπως και το ύφος της. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί δεν είναι κοινό, ίσως γιατί ο αιώνιος προβληματισμός της Δημουλά είναι υπαρξιακός. Πάντα, περιστρέφεται γύρω από εκείνη την αγωνιώδη αναζήτηση για το νόημα της φθαρτής ανθρώπινης ζωής. Άλλα στοιχεία της γραφής της είναι ο ειρωνικός τόνος, ο γοργός και αιχμηρός στίχος, ίσως γιατί όπως έλεγε, “οι λέξεις φταίνε, αυτές ενθάρρυναν τα πράγματα να αρχίσουν να συμβαίνουν”. Όσο για κάποιες πολύ κοινές έννοιες στη ζωή μας, έχει να πει πολλά. Το πιο αγαπημένο της θέμα, ο έρωτας.
Επόμενος σταθμός στις ποιητικές της σκέψεις, ο ανθρώπινος πόνος, η μνήμη. Η ποιήτρια που τιμήθηκε το 2010 στο Στρασβούργο με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας, γράφει: “Η μνήμη, κύριο όνομα των θλίψεων, ενικού αριθμού, μόνον ενικού αριθμού και άκλιτη. Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη”. Και εδώ, η ποιήτρια δίνει μια μοναδική εξήγηση. “Μνήμη και λήθη συνεργάζονται. Η μία δίνει στην άλλη ό,τι της περισσεύει, ό,τι της είναι πολύ. Όταν η μνήμη παραφορτωθεί, περνάει τα δεδομένα της στη λήθη. Η λήθη έχει το ανεπιθύμητο. Μέσα σε αυτή υπάρχουν αισθήματα και αναμνήσεις που δε μπορεί να καταφάει και τα επιστρέφει στη μνήμη. Υπάρχουν αναμνήσεις που ενοχλούν τη λήθη, γι’ αυτό και ξεχνάμε για λίγο καιρό και μετά οι αναμνήσεις επιστρέφουν. Η λήθη δεν τις αντέχει και τις επιστρέφει στη μνήμη”.
Αναφορικά, με την ίδια την ποίηση, τι έχει πει η ίδια; “Αν κάποιος την ώρα που διαβάζει ένα ποίημα, πει ‘έτσι νιώθω κι εγώ’ κι αν υποθέσουμε ότι αυτό τον βοηθάει, είναι για πέντε λεπτά. Τα επόμενα πέντε λεπτά περιμένει η ζωή απ’ έξω με το ντουφέκι της και τους πυροβολισμούς της. Και η ποίηση δεν μπορεί να προκαλέσει αφλογιστίες, ούτε αλεξίσφαιρο είναι η ποίηση”. Η ποίηση της Κικής Δημουλά πάντως, σίγουρα προβληματίζει και κάνει το κοινό της, να σκέφτεται πλέον τις λέξεις διαφορετικά.
Σε μία ομιλία της για την ποίηση η Δημουλά όρισε ως εξής το ποίημα:
«Βαδίζεις σε μιαν έρημο. Ακούς ένα πουλί να κελαηδάει. Όσο κι αν είναι απίθανο να εκκρεμεί ένα πουλί μέσα στην έρημο, ωστόσο εσύ είσαι υποχρεωμένος να του φτιάξεις ένα δέντρο. Αυτό είναι το ποίημα».
Διακρίσεις
- 2001, Χρυσός Σταυρός του Tάγματος της Tιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.
- 2002, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην οποία κατέλαβε την έδρα των γραμμάτων που είχε μείνει κενή μετά τον θάνατο του Νικηφόρου Βρεττάκου — η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας (μετά τις Γαλάτεια Σαράντη και Αγγελική Λαΐου).
- 20 Μαΐου 2015, αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ.
- 6 Ιουνίου 2017, αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Βραβεία
- 1964 Eύφημη μνεία από την Ομάδα των Δώδεκα, για την ποιητική συλλογή Eπί τα ίχνη.
- 1972, Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Το λίγο του κόσμου.
- 1989, Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Χαίρε ποτέ.
- 1997, Βραβείο Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, για την ποιητική συλλογή Η εφηβεία της λήθης.
- 2001, Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της.
- 2003, Μακεδονικό Βραβείο, για το σύνολο του έργου της.
- 2009, Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας (Prix Européen de Littérature), για το σύνολο του έργου της.
- 2010, Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, για το σύνολο του έργου της.
Ποιητικές συλλογές
- Ποιήματα 1952 (αποκηρυγμένα)
- Έρεβος, 1956, εκδόσεις «Στιγμή»,Αθήνα 1990
- Ερήμην, εκδ. Δίφρος, Αθήνα 1958. Εκδ. «Στιγμή» 1990
- Επί τα ίχνη, εκδ. «Φέξης» Αθήνα 1963. Εκδ. «Στιγμή»1989.
- Το λίγο του κόσμου, εκδ. «Νεφέλη», Αθήνα 1971, 1983. Εκδ. «Στιγμή», 1990.
- Το τελευταίο σώμα μου, εκδ, «Κείμενα», Αθήνα 1981. Εκδ. «Στιγμή», 1989.
- Χαίρε ποτέ, «Στιγμή», 1988
- Η εφηβεία της λήθης, «Στιγμή», 1994
- Ποιήματα, εκδόσεις «Ίκαρος», Αθήνα 1998 (Συγκεντρωτκή έκδοση· περιλαμβάνονται όλες οι προηγούμενες συλλογές εκτός από τα Ποιήματα.)
- Ενός λεπτού μαζί, «Ίκαρος», 1998
- Ήχος απομακρύνσεων, «Ίκαρος», 2001
- Χλόη θερμοκηπίου, «Ίκαρος», 2005
- Συνάντηση, Γιάννης Ψυχοπαίδης, Κική Δημουλά, «Ίκαρος», 2007 (ανθολογία με εβδομήντα τρία ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη)
- Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, «Ίκαρος», 2007
- Τα εύρετρα, «Ίκαρος», 2010
- Δημόσιος καιρός, «Ίκαρος», 2014
- Άνω τελεία, «Ίκαρος», 2016
Πεζά
- Ο φιλοπαίγμων μύθος, εκδ. «Ίκαρος», Αθήνα 2004 (Η ομιλία που εκφώνησε η Κική Δημουλά στην Ακαδημία Αθηνών κατά την τελετή υποδοχής της.)
- Εκτός σχεδίου, «Ίκαρος», 2005 (επιλογή πεζών κειμένων)
- Έρανος σκέψεων, «Ίκαρος», 2009 (η ομιλία της Κικής Δημουλά στην Αρχαιολογική Εταιρεία στις 26 Ιανουαρίου 2009)
«Η μνήμη,
κύριο όνομα των θλίψεων,
ενικού αριθμού,
μόνον ενικού αριθμού και άκλιτη.
Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη».